پیکان سرنوشت ما روایتی جذاب و گیراست. روایتی از پیکانی که در واقع تاریخچه توسعه صنعتی ایران را به چالش میکشد. روایت توسعه در زمینی بایر که در آن هر تلاشی برای باروری خاک و پیشرفت کلان، صرفا سی سال عمر میکند. داستان پیکان سرنوشت ما خواندنی است، نه از آن جهت که تجربه کارآفرینی نابی به قلمی ساده و گیرا نوشته شدهاست، خواندنی است چون سراسرش غم و درد است. سراسر این کتاب مملو…
ادامه مطلب »
دسته: توسعه پایدار
دنیای اطراف ما به سرعت تغییر میکند. قبلا هم نوشتهام که جهان ما تغییرات بزرگی به خودش میبیند. تغییراتی که گاها اصلا برای ما ملموس نیستند. (+) تغییراتی در عمق روابط جهانی که به واسطه تغییرات کالاهای اساسی در فرهنگها نفوذ میکنند و به تدریج عمیقتر و پایدارتر میشوند. در عصر انقلاب صنعتی این کالاها شامل ادویه، قهوه، پارچه و شاید ذغال سنگ بودند. اما کالای دیگری هم همراه با اینها مبادله میشد: کتاب و…
ادامه مطلب »
سیستمهای توسعهای چگونه رشد میکنند؟ اصلا سیستم چگونه قرار است به سوی رشد برود؟ مقدمه پیشتر از تلقیهای نادرست ما از توسعه نوشتهام. نوشتم که سیستمهای توسعهای بنا به مقتضیات درونی خودشان پیش میروند و بیشتر فشار اعمالی از بیرون بر آنها معمولا به ثمر نمینشیند. جایی نوشتم که علت اصلی شکست برنامههای توسعه درایران، معمولا در آناکرونیسم و آناپولیسیسم است. یعنی زمانپریشی و مکانپریشی. دستمایه اصلی نگارش این مطلب اما کتاب «رقص تغییر» پیتر…
ادامه مطلب »
مقدمه چند هفته پیش کتاب «پوست در بازی» با پیگیری «سعید رمضانی» به دستم رسید. این کتاب یک اثر «ماقبل آخرین اثر» نسیم طالب است. (آخرین کتابش را با عنوان The statistical Consequences of Fat tails نوشته است که اگر مایل باشید، میتوانید از بخش کتابهای مرجع من دانلود کنید. (اینجا کلیک کنید و زیر عنوان «پیچیدگی و سیستمهای پیچیده» را ببینید.) قبل از آنکه در این مورد چیزی بنویسم، باید بگویم که خود سعید…
ادامه مطلب »
این مطلب ناقص و پراکنده است و به زودی برای ویرایش و اصلاح آن باز میگردم. معمولا مبنای توسعهیافتگی در جهان را بر «ارتباطات گسترده» قرار نمیدهند. شاخصهای بیشماری برای سنجش توسعهیافتگی وجود دارند که به صورت مستقل، پارامترهای مختلف از بخشهای متعدد توسعهیافتگی را میسنجند و گزارش میدهند. در واقع میزان ارتباطات جهانی یک شاخص منفرد نیست. نتیجه مجموعهای از شاخصهای توسعهیافتگی است که باید برای سنجش میزان توسعهیافتگی مورد توجه قرار گیرد. ارتباطات…
ادامه مطلب »
این مطلب ناقص، در دست تهیه و ابتدایی است. تمام مطالب این نوشته در همۀ بخشهای آن صرفا «سندی در حال تدوین» هستند که در ویرایشهای بعدی تکمیلتر خواهند شد. هم به دلیل نیاز سایت به آپدیت شدن و هم به دلیل باز شدن باب گفتگو و نظرخواهی از مخاطبان، این مطلب پست میشود. حقوق محتوا **** این نوشته صرفا جهت نشان دادن مدلی برای ساختن مدارس سیستمی و اصلاح نظام و ساختار آموزش و…
ادامه مطلب »
تا حالا برایتان پیش آمده است جایی باشید و برای کسی غیر از خودتان اتفاقی بیفتد؟ مثلا کیف کسی را بزنند یا شخصی را جلوی چشمتان کتک بزنند؟ در این مواقع چه میکنید؟ ممکن است در چنین مواقعی یکی از چند حالت زیر را برگزینیم: در واقعه مستقیما دخالت کنیم.در واقعه هیچ دخالتی نکنیم و صرفا به تکان دادن سرمان بسنده کنیم.در واقعه هیچ دخالتی نکنیم، محل را ترک کنیم.در واقعه هیچ دخالتی نکنیم، از…
ادامه مطلب »
تا کنون دو مقاله در مورد نفرین منابع و بیماری هلندی اقتصاد ایران نوشتهام. پیشتر توضیح دادهام که ما بیشتر از آنچه دچار نفرین منابع باشیم، دچار بیکفایتی سیستماتیک هستیم. اما طبق قرارمان قرار نیست دیگر از «توسعهنیافتگی» ایران بنویسم. قاعدتا با ادبیات شبکههای اجتماعی «لایک خور» چنین نوشتههایی همیشه بالاست. به هر حال میتوان به هزار و یک دلیل و برهان متوسل شد و «خود زنی» کرد. درست همانطوری که قدیمها میشد برای دیگران…
ادامه مطلب »
در رادیوی ۶ اپیزودی «توسعه» قرار است از چه چیزی صحبت کنیم؟ در این رادیو من و تهمتن برومند (جامعه شناس توسعه) از «سیستم» و نقش سیستم در توسعه پایدار صحبت میکنیم. در اپیزود اول سیستم را از دیدگاه «لومان» تعریف میکنیم، سپس کمی در مورد نظریۀ بازیها توضیح میدهیم و در نهایت وارد بحث «سایبرنتینک» میشویم. در اپیزودهای بعدی از «کاربرد» این نظریهها و سیستم در بحث «توسعه» بهره خواهیم برد. برای دریافت منابع…
ادامه مطلب »
پیش نوشت این هفته در مطالعۀ کتاب «ژاپن چگونه ژاپن شد» که به صورت معمول در مترو صورت میگیرد، اتفاق جالبی افتاد. اتفاقی که باعث شد این نوشته را زودتر از حد معمولش توزیع کنم. یکی از شبهایی که مطابق معمول منتظر مترو بودم و در ایستگاه نشستهبودم؛ فرد کناری من با دقت در حال خواندن کتاب من بود. معمولا خیلی خوشحال میشوم که شخصی به این موضوع علاقه نشان دهد و در صدد باشد…
ادامه مطلب »
پیشنوشت معمولا غیر از ساعتهایی که در مترو مشغول خواندن میشوم، به ندرت وقت میکنم کتابی را عمیقا مطالعه کنم. و البته به ندرت وقت میکنم کتابی «غیر کاری» مطالعه کنم. چنانکه میدانید به خاطر سالهایی که در دانشگاه تلف کردهام، مجبورم بعضی از مطالب را چنان با سرعت ضبط و ثبت وعملی کنم که گاهی ساعتهای متمادی از روز کاری به مطالعۀ مطالبی همچون مارکتینگ، محتوا، تبلیغات، استراتژی و امثالهم میگذرد. در حوزۀ توسعه…
ادامه مطلب »
توسعۀ پایدار چه ارتباطی با اخلاق دارد؟ چه زیرساختهای اخلاقی برای توسعهیافتگی مورد نیاز است؟ کارکردهای اخلاقی چگونه به توسعهیافتگی میرسند؟ پیشنوشت:این نوشته ماحصل یک بحث دونفره بین من و پویا شیخحسنی در باب توسعه است. البته نوشتن این متن بیشتر از سه ماه به طول انجامیدهاست و دائم در حال سبک-سنگین کردندشان بودهام. آنچه در ادامه میخوانید بر خلاف بیشتر نوشتههای این وبلاگ که در آنها همواره بر مستدل بودن و مستند بودن بحثهای…
ادامه مطلب »
شرق آسیا یکی از جذابترین مدلهای توسعهای است که بیشتر متخصصان همیشه به آن ارجاع میدهند. در بیشتر مدلها ادبیاتی همچون «ببرهای آسیایی» یا «غازهای وحشی» برای توصیف این بخش به کار میرود. دیدگاه و تصویری که از این بخش از جهان داریم، مردمانی سختکوش،بسیار منظم، منضبط، با فرهنگ دیرینه و باهوش است که بدون داشتن منابع طبیعی، درکشورهایی با جغرافیای خشن، در ردههای بسیار بالای اقتصاد جهانی جاخوش کردهاند و بااقتصادهای قدرتمند جهانی نظیر…
ادامه مطلب »
بیماری هلندی چیست؟ بیماری هلندی وضعیتی در اقتصاد است که در آن به دلیل استفادۀ گسترده از منابع زیرزمینی، ارزش واقعی نرخ ارز افزایش مییابد. در این حالت بخشهای صنعت و کشاورزی قادر به رقابت نبوده و کمکم تضعیف میشوند. در نتیجه رفتهرفته ثروت انباشتهشده از محل فروش منابع طبیعی (خام یا فرآورده) در بخشهای غیرقابل مبادله نظیر مسکن، بخشهای پرارزش نظیر فلزات گرانبها (از جمله طلا) و خود ارز تجمع مییابد. این وضعیت در…
ادامه مطلب »
شاخص های توسعه پایدار کدامند؟ توسعۀ پایدار با چه شاخصهایی سنجیده میشود؟ شاخص های سنجش توسعه پایدار کدامند؟ اساسا باید برای سنجش توسعه به کدام شاخصها مراجعه کرد؟ برای پاسخ به این سؤال من چندین شاخص مهم را از سایت Gapminder استخراج و در یک جدول تنظیم کردهام. خواندن این جدول صرفا برای افرادی ممکن است مفید باشد که به شاخص های توسعه پایدار علاقه دارند یا نیازمند مرجعی برای این شاخص ها هستند. امیدوارم…
ادامه مطلب »
راهکار برونرفت از #بحران امروز چیست؟ «اختصاص تمام پول نفت به حوزههای علمیه و آقازادگان، با دریافت التزام عملی که وارد کار اقتصادی و مملکتداری نخواهند شد.»#رشته_توییت — Yavar Moshirfar (@Ymoshirfar) August 6, 2018 *** کلیه مطالب این نوشته در همۀ بخشهای آن صرفا بیانگر نظرات، عقاید و اندیشههای شخصی نویسندهاش میباشد و ممکن است در همۀ بخشها حاوی کژتابی، کجفهمی و مملو از اشتباه باشد. نویسنده ضمن پذیرش حق نقد خواننده، با اعتقاد…
ادامه مطلب »
فکر میکنم بیشتر از انتقادات و تحلیلهایی که همیشه در مورد توسعه مینویسم، شاید بهتر باشد کمی هم روی راهکارهایی که ممکن است ما را به «توسعه» نزدیک کنند بنویسم. به قولی اگر قرار است خودم را انسان آگاهی در حوزۀ توسعه بدانم، بهترین راه این است که روش رشد و توسعه را به خوانندگان این وبلاگ بیاموزم. یا بهتر است تصحیح کنم: به جای تحلیل چرا توسعه نیافتهایم (که مأموریت دائمیتر شخص من در…
ادامه مطلب »
مکرر در این وبلاگ من از «توسعۀ پایدار» صحبت کردهام. مکرر تأکید کردهام که چه چیزهایی توسعۀ پایدار نیست و توسعه چه پروسهای را باید طی کند. بارها و بارها در لزوم اهمیت «نسل» برای توسعهیافتگی سخن گفتهام. این روزها که بحرانهای اقتصادی که تا پیش از این «زیر پوست اقتصاد» ایران در حال خزیدن بودند، سر برآوردهاند و دندانهای تیزشان را نشان میدهند، بازار بحث و تحلیل و صحبت از «توسعهنیافتگی» و پیشنهاد «راهکار»…
ادامه مطلب »
قاب توسعه از مشروطه و وقایع مربوط به آن تا انقلاب ۵۷ حدود ۷۲ سال فاصله است: تقریبا چهار نسل بین این دو انقلاب فاصله انداختهاند. تقریبا به اندازۀ چهار نسل ابعاد، آرمانها و خواستههای این دو انقلاب از همدیگر فاصله گرفتهاند. دو شاخص اصلی و مهم تمایز این دو واقعه از همدیگر در ماهیت درونی این دو واقعه پنهان است. ماحصل واقعۀ اول و درونمایۀ آن تلاشی برای رهایی از سنت است و ماحصل…
ادامه مطلب »
در پی بحثها و فیدبکهای خوبی که از دوستان در مورد نوشتۀ قبلی دریافت کردم، احساس میکنم مواردی در آن نوشته همچنان نیازمند توضیح هستند. هر چند معتقدم علوم انسانی و فکری عرصۀ ادبیات و تفکرات انتزاعی است و هر تفکری زائیدۀ پیشزمینه و درونمایۀ فلسفی و تاریخی خودش است، اما لازم میبینم تأکید کنم که اساسا نویسنده همواره بر این باور است که یافتهها و نوشتهها و درکش از «توسعۀ پایدار» در پرتو زمان و…
ادامه مطلب »
مرگ توسعه در ایران، امروز رخ ندادهاست از حدود ۱۷۰ سال پیش که نخستین برنامههای توسعه در ایران شکل اجرایی به خودش گرفت، تأسیس دارالفنون و توجه ویژه به کشاورزی، دانش آموختگی و اعزام جوانان به خارج از کشور جهت فراگیری علوم و فنون نظامی ابتداییترین اقدامات دولت وقت بودهاست. قریب ۵۰ سال پس از آن حضور و ظهور اندیشههای تحولخواهانه و حرکت به سوی حکومت مظفری با دو واقعۀ بسیار مهم همراه شد. دو…
ادامه مطلب »
سلام و شب بخیر خدمت دوستان گرامی بسیار خرسندم که فرصتی دست داد تا امروز پنجشنبه ۲۱ تیرماه ۱۳۹۷ در خدمت دوستان، فرهیختگان و علاقمندان به بحث توسعۀ پایدار باشم. امیدوارم که در این فرصت کوتاه از ماحصل گفت و شنودمان مطالبی بیاموزیم و در پایان چیدمان مرسوم انگارههای ذهنی ما سامان منظمتری یافته باشند. در چهار سال اخیر که مطالعات و پژوهشهایم پس از سؤال اساسی «چه باید کرد» به صورت جامعتر…
ادامه مطلب »
مقدمه قبلا در این وبلاگ از این مسئله صحبت کردیم که «خشونت بر خلاق تصور آقای برشت، در ذات بشر نهادینه شدهاست» و بشر صرفا زمانی میتواند نسبت به همنوعش خشونت کمتری بورزد که شدیدا در چارچوبها و سیستمها محدود شدهباشد. این خشونت ممکن است از نوع فیزیکی هم نباشد. ممکن است انسانی هوس کند با استفاده از روابط و رانت اطلاعاتی، سیاسی یا اقتصادی، در فرصتهایی که در سیستم کلان برایش به وجود آمدهاست…
ادامه مطلب »
قبلا تأکید کردهام که «توسعه چهرهای تماما زنانه دارد» و پایداری توسعۀ آیندۀ ایران تا حد زیادی به «زنان» وابسته است. پیرامون بحثهایی که بعدها ذیل آن نوشته صورت گرفت، و پیامهایی که در رسانههای مختلف دریافت کردهام، احساس میکنم همچنان نیاز به توضیح و تفسیر این نوشته وجود دارد. به هر حال من معقتدم علاوه بر نارسائیهایی که ذاتا با زبان فارسی آمیخته است، برخی آفتهای فکری هم گریبانگیر این بحث بوده و هست…
ادامه مطلب »
مشغول خواندن جامعالتورایخ رشیدی همزمان با دوباره خوانی «عقلانیت و توسعهیافتگی ایران» و البته «وضع بشر» آرنت شدهام. تعادل جالبی بینشان میتوانم برقرار کنم. آرنت از «زحمت» به عنوان تنها موجودی اصلی تاریخ بشر میگوید، جامعالتورایخ از یک مفهوم بسیار بومی : «الحق لمن غَلب». سریعالقلم از پروسۀ اشتباهاتی که در طول تاریخ منحصرا مرتکب شدهایم. من توسعهنیافتگی را در همین یک جمله حداقل برای دورۀ مغول میتوانم خلاصه کنم: «الحق لمن غلب» (حق…
ادامه مطلب »
در سلسله بحثهای «چرا توسعهی پایدار زمانبر است؟» در مورد مسائل مختلف و تأثیرگذار بر توسعهنیافتگی ایران سخن گفتیم. از مسائل مختلفی که توسعهیافتگی را فرآیندی زمانبر و طولانی و سخت کردهاند بحث کردیم و استدلال کردیم که «توسعه چهرهای تماما زنانه دارد» و «تربیت نسل توسعهخواه» مهمترین گام برای توسعهی ماست. در این نوشته میکوشیم تحلیلهای موجود و راهکارهایی را بررسی کنیم که ممکن است ما را به توسعه نرسانند. چارچوب نظری این بحث،…
ادامه مطلب »
سنت و تجدد در مفهوم تقابل افکار جاری با افکاری است که قبلا در محیط وجود نداشتهاند. میزان آشتی و همزیستی این دو یکی از شاخصهایی است که برای تأثیرگذاری یا تأثیرپذیری جوامع از توسعه میتوان به آن اندیشید. جنبشهای متعددی در طول تاریخ بشری در مقابله با «تجدد» پا گرفتهاند که از مهمترین نمونههای آن در جوامع اروپایی، میتوان جنبش «لودیتها» و در جامعۀ ایران ممنوعیت ویدئو را میتوان مثال زد. از آن سو…
ادامه مطلب »
این نوشته بسیار طولانی و حاوی بیش از ۴ هزار کلمه است. لطفا زمانی که هیچ کار مفید دیگری ندارید، به مطالعهی آن بپردازید. برای پیشگیری از اتلاف وقت شما، من متن نوشته را در یک فایل PDF برایتان آوردهام که میتوانید آن را پرینت گرفته و مطالعه نمایید. مقدمه گفتگو محوریترین و مهمترین اصل و پایه برای توسعهی پایدار است. من بارها در این وبلاگ بر این جمله تأکید کردهام و همچنان معقتدم…
ادامه مطلب »
توسعه چهرهای تماما زنانه دارد آنچه در این نوشته میخوانید مطابق معمول این وبلاگ نظرات، اندیشهها و برداشتهای شخصی نویسندهاش هستند و نویسنده در تمامی بخشهای این متن با اعتقاد تردیدآمیز به «مرگ مؤلف» این مطلب را نوشتهاست. بدیهی است این نوشتهها برای فهم بهتر مسئلهی توسعه نگاشته میشوند و قابلیت ارجاع به عنوان رفرنس را ندارند. نقش زنان در توسعهی پایدار چیست؟ این کمابیش عنوان سؤالی بود که دیرزمانی «معصومه شیخمرادی» از من پرسیدهبود.…
ادامه مطلب »
فساد سیستماتیک تا کنون در بررسی مواردی که برچسب «چرا توسعهپایدار زمانبر است» خوردهاند، موارد متعددی را بررسی کردهایم. در این نوشته میکوشیم به سمت بحث ساختارهای سیستم اجتماعی و بررسی «فساد سیستماتیک» در سیستم بپردازیم تا ببینیم وجود فساد در سیستم و فساد سیستماتیک از منظر توسعهپایدار چگونه میتواند بر کل سیستم تأثیرگذار باشد. خواهشمندم پیش از ورود به این بحث حتما حداقل یکی از این چند منبع را مطالعه فرمایید: «مقدمهای بر سنجش…
ادامه مطلب »