گزارش سالانه ۱۴۰۱

گزارش پایانی سال ۱۴۰۱

این گزارش شامل سه بخش است. بخش اول گزارش ماهانه اسفند ماه است که همچون ماه‌های گذشته با همان ادبیات و مدل به پیش می‌رود. 

بخش دوم، که مهم‌ترین بخش این گزارش است، خود دو بخش دارد. بخش اول آن جمع‌بندی سالانه و چک کردن شاخص‌های سالانه با آن چیزی است که در ابتدای سال وعده کرده‌بودم. 

بخش دوم آن به هدف‌گذاری سال ۱۴۰۲ و تعریف شاخص‌های سنجش آن می‌پردازد.

بخش سوم، سناریوهایی است که برای آینده کسب و کارها در ایران می‌توان متصور شد و تا حدی حاصل تمرین‌های سناریونویسی من در یک سال گذشته است. 

لطفا توجه کنید که خواندن این گزارش را صرفا به زمانی موکول کنید که هیچ کار بهتر دیگری برای انجام دادن ندارید. بخش سوم را با توجه به اهمیت بالای آن، به صورت PDF اینجا قرار می‌دهم که با کلیک روی لینک زیر می‌توانید آن را دریافت کنید.

از نظر خودم هم عمدتا بخش سوم بیشتر می‌تواند برایتان مفید باشد و از همین رو اگر زمان و حوصله خواندن یک گزارش بسیار شخصی را ندارید، روی لینک بالا کلیک کنید و سناریوهای آینده را دریافت کنید. اگر خوشتان آمد و احساس کردید این نوع نگاه می‌تواند برای دیگران نیز مفید باشد، لطفا آن را برای دوستان و آشنایانتان نیز بفرستید. 

فایل اصل ارائه‌‌ها را هم برای شما اینجا قرار داده‌ام:

فایل ارائه‌های سمینار

گزارش ماهانه اسفند ۱۴۰۱

گزارش سالانه ۱۴۰۱

دیرآموخته‌ها و آموخته‌های جانبی سال ۱۴۰۱

دیرآموخته‌ها

تجربه زندان، منحصر به‌فردترین  و عجیب‌ترین تجربه من در ۱۴۰۱ بوده‌است. هر چیزی که در «تمرین زندگی در شرایط سخت» داشتم را حتی نزدیک به این تجربه نیز نمی‌دانم. هر چند تجربه تلخی بود، اما بسیار خوشحالم که باعث شد چشمانم بیشتر روی حقیقت باز شوند و عمق روابط انسانی و نیز دینامیک جامعه را از نزدیک، و به صورت عریان تجربه کنم. 

جایی از جردن پترسون نقل کرده‌بودم که در DNA ما، تجربه زندگی اجداد ما، از غارنشینان تا به امروز نهفته است و تمام آن تجربه جایی درون ما قفل شده‌است و تا زمانی که در محیط و شرایط ناشناخته قرار نگرفته‌ایم، آن ژن‌ها فعال نمی‌شوند و تا زمانی که فعال نشوند و پروتئین‌‎های جدیدی نسازند، تغییر نمی‌کنیم و چقدر جالب است که پتانسیل ناشناخته عظیمی درونمان هست از تمام انسان‌هایی که قبل از ما موفق شده‌اند قبل از مرگ ژن‌هایشان را به دیگری انتقال دهند. 

و چون نمی‌دانیم تمام اجدادمان چه سرنوشتی داشته‌اند و چه تجربه‌هایی کرده‌اند و دقیقا در کدام موقعیت‌ها و شرایط «شکوفا» می‌شده‌اند، مکان‌ها و تجربه‌های ناشناخته و قرار گرفتن در معرض آن‌ها و پذیرفتنشان و تلاش برای سازگاری با آن‌ها ممکن است باعث شکوفایی حداکثری ما شود. 

گویی ما فشرده تمام زندگی قبل از خودمان را یکجا داریم و صرفا محیط‌ها و تجربه‌ها و اعمال ناشناخته‌ است که آن‌ها را آزاد می‌کند. 

من در محیط زندان، تجربه خشونت بی‌سابقه و وحشیانه و افول شخصیت انسانی در شرایط سخت را به چشمم دیدم و لمس کردم و از روز آزادی به بعد، پذیرش و آرامش بیشتری نسبت به جهان حس می‌کنم. پذیرشی که حاصل قرار گرفتن در سخت‌ترین شرایط قابل تصور برای خودم بود و سربلند از آن بیرون آمدم و نشکستم و تصمیم گرفتم در آن شرایط سخت نیز «انسانیت» و «ارزش‌هایی که برایم مهم بودند» را حفظ کنم و کردم. 

ارتباطات انسانی من نیز که از ابتدای سال با دوره «سواد ارتباطی متمم» شروع شده‌بودند، این‌جا به کمال رسیدند. مدیتیشن دائمی در یک سال اخیر و «توقف کردن» و «جاری بودن زندگی را تماشا کردن» شاید ابزارهایی بودند که ناخواسته آن دوران حبس را تحمل‌پذیر و آسان کردند و شاید اگر محکومیتی معادل با چند سال هم می‌داشتم، شاید به صورت کامل به مهارت‌های ارتباطی انسانی با همه افراد دست پیدا می‌کردم. (زندان سیاسی محل تجمع و حضور افراد تقریبا از تمام اقشار بود و هست.)

خوانده‌های زندان و برنامه توسعه فردی در دو ماه غیبتم را می‌توانید از این لینک ببینید. 

گزارش ویژۀ دو ماهه (شهریور و مهر ماه)

مهارت دیگری که به من برای دیدن کسب و کار و نیز رسیدن به این کسب و کار جدید کمک فراوانی کرد، دوره «مدیریت محصول بوژان» بود که به همت محمد جعفری برگزار می‌شود.

دید و مدل ذهنی مدیر محصول، چیزی بود که توانست به لذت بردن من از همگرایی عالی آن با سایر بخش‌های کسب و کار کمک فراوانی کند. علاوه بر این‌ها شبکه‌ای ارتباطی از افراد سخت‌کوش، دقیق و منضبطی یافتم که به نظرم در سال‌های آینده بسیاری از آن‌ها به دوستان خوبی برای من تبدیل خواهند شد. 

بخش دوم – هدف‌گذاری سال ۱۴۰۲

اینجا کلیک کنید

برای برنامه توسعه فردی سال ۱۴۰۲، یک تم کلی دارم و آن یادگیری «تئوری بازی» و «اقتصاد» است و مابقی ابزارها و مهارت‌ها را در کنار آن پیش می‌برم. 

عمیق‌تر شدن در زندگی نیز هدف مهمی است که با نگارش «کتاب زنده» و نیز «دوری از شبکه‌های اجتماعی» برای رسیدن به آن تلاش می‌کنم. 

ابزارها و مهارت‌های مهم عبارتند از:

• ریاضی پیشرفته : مباحث مشتق، انتگرال، توپولوژی، تئوری گراف، و محاسبات عددی
• اقتصاد خرد: عرضه و تقاضا، کشش، هزینه فرصت، رفتار مصرف‌کننده، رفتار تولید کننده، هزینه تولید، بهینه‌سازی سود، بهینه‌سازی مطلوبیت، ساختار انواع بازارها 
• دینامیک تاریخ بشر: شامل رفتارهای اجتماعی بزرگ‌مقیاس و عوامل کنترل کننده‌ آن‌ها 
• هوش مالی و سرمایه‌گذاری و درآمد سازی غیر مولد: سال آینده باید روی یادگیری سرمایه‌گذاری و باید و نبایدهای آن تمرکز کنم. امسال به حدی که بیاموزم، هزینه یادگیری داده‌ام. 
• ساختن یک کسب و کار جانبی: روی باشگاه محتوا، دوره‌ای به نام «مدیر محتوا» تعریف کرده‌ام که در حال پرورش دادن و ساختن آن به عنوان محصولی مورد نیاز شرایط اقتصادی دهه آینده در کسب و کارهای دیجیتال ایرانی هستم. این مدل را تا حد امکان به سمت اتوماسیون فرآیندی پیش می‌برم و با فلسفه Grit و «روزی یک گام به سمت هدف» تکمیلش می‌کنم. 
• رشد کسب و کار: مهارت‌های مورد نیاز برای رشد کلاسیک کسب و کار و نیز ارتباط با سرمایه‌گذاران، مدیران ارشد سایر کسب و کارها، بانک‌ها و متخصصان مطرح را در برنامه امسالم دارم. از لابلای صحبت‌های پراکنده افراد مطالب و سرنخ‌های بسیار زیادی برای آموختن وجود دارند و باید از آن‌ها برای رشد حداکثری صداگرد (که اکنون چیزی کمتر از یک ماه از راه‌اندازی‌اش روی وب می‌گذرد) استفاده کنم. 

سال گذشته زمان زیادی را در بحث Learning صرف کردم و ۱۴۰۲ باید بیشتر به سمت استفاده از آن یادگیری‌ها بروم. 

برای سال ۱۴۰۲، مجموعه رفتارهایم را طبق این لیست فعالیت‌ها تنظیم کرده‌ام:

با این حساب، برای فصل اول سال، Q1 1402 این اهداف را تنظیم کرده‌ام:

• با روزه گرفتن‌های متوالی چند ساعته، آب نوشیدن بیشتر، پرهیز از غذای بیرون و فرآورده‌های فرآوری شده، به خصوص شکر و نیز حرکت به سمت مدیتیشن روزانه (بیشتر از نیم ساعت در روز)، سلامت جسم و با تمرین ریاضیات و مباحثی که آن بالا اشاره کردم، سلامت ذهن و مغز را تضمین می‌کنم.

• با تمرین پس‌انداز و سرمایه‌گذاری، امنیت مالی زندگی را تا جایی بالا می‌برم که اگر شش ماه بیکار باشم، آسیب
• جدی و خاصی نبینم. 

• برای این سه ماه ۱۲ کتاب در نظر گرفته‌ام که ماهانه ۳ کتاب است و چیزی حدود ۱۰۰ صفحه هم باید ماهانه بنویسم. احتمالا بیشترین تلاشم برای نگارش کتابم باشد که عنوان و موضوعش را در این عبارت خلاصه می‌کنم: «اقتصاد دیجیتال: توجه، تأثیر، و تعامل» 

برای بخش «One step at the Time» فصل اول ۱۴۰۲، یک «جعبه ابزار کامل» باید بسازم و حداقل ۱۰ تمپلیت برای مدیریت بهتر تیم محتوا، فهم کسب و کار، چک لیست‌هایی برای انجام صحیح کار و ساختارمندی تیم روی باشگاه محتوا آپلود می‌کنم. 

بنابراین گزارش‌های سالانه، از این به بعد، هر سه ماه یکبار نیز برای سنجش و ارزیابی عملکرد نوشته و روی وبلاگ آپلود می‌شوند و می‌توانید در همین بخش گزارش توسعه مهارتی آن‌ها را مشاهده کنید. 

بخش سوم – سناریو‌های آینده و سناریوهای کسب و کاری

یا پاسخ به سؤال چه باید کرد؟

چند روز پیش، در سمینار بسیار مهمی شرکت کردم. سمیناری که اساتید و متخصصان مهمی را گردآوری کرده‌بود. این سمینار بحث صبح را با مبحث اقتصاد کلان و کسب و کارها و بعد از ظهر را با مبحث جامعه و کسب و کارها پیش برد و مخاطبانش هم اکثرا مدیران ارشد و مدیران کسب و کارها بودند. 

آموخته‌های سمینار

سناریوهای اقتصاد کلان

آن‌چه در این بخش از گزارش می‌خوانید، ابتدا تحلیل اقتصاد کلان، از دکتر فرهاد نیلی اقتصاددان و استاد دانشگاه است. در تمام بخش‌های این گزارش مطالبی را برای توضیح بیشتر آن افزوده‌ام که مفروضات و تحلیل‌های شخصی است و ممکن است صحیح نباشند. بنابراین خواهشمندم این سناریوها را به عنوان یک حالت آلترناتیو و یکی از هزاران اتفاق محتمل پیش رو ببینید و بخوانید و «حتما» آن‌ها را با دانش و شهود خودتان بسنجید و نقد کنید. 

بخش دوم مطالبی است که در مورد محیط کسب و کار دیجیتال و آینده محتوا بیشتر صحبت می‌کند. 

در این نمودار سناریو، فرض گرفته می‌شود که دو عامل بسیار مهم در اقتصاد کلان ایران و به تبع آن «محیط کسب و کاری» مؤثر هستند: تغییر در منابع ریالی و تغییر در منابع ارزی. 

در این نمودار هر چه به سمت چپ نزدیک‌تر شویم، اوضاع برای کسب و کارها «بدتر» می‌شود و تنها سناریو‌های امیدوار کننده که بتوانند «سرعت تخریب منابع کسب و کارها» را کاهش دهند، در بخش‌های سبز آن به نمایش درآمده‌اند. 

باز هم فرض می‌گیریم که تصمیم‌های کلان در حوزه‌های ریالی و ارزی، عمدتا به سمت «بدترین سناریو» حرکت کند (تجربه سال‌های متمادی مشاهده روندهای بزرگ‌مقیاس سیاست‌گذاری کلان در ایران) و بنابراین احتمال حرکت به سمت رکود تورمی هم‌چنان بالاست.

سناریو‌ی امید بخش 

در صورتی که در سطح «خارجی» توافق انجام گیرد، و امکان صادرات روزی ۲ میلیون بشکه نفت را داشته‌باشیم، یکی از فرض‌های سناریو «بازگشت منابع ارزی» است. 

راهکار کسب و کاری: تمرکز روی جذب سرمایه و «توسعه کسب و کار» به روش‌های شناخته شده اعم از Blitzscaling یا راهکارهای رشد همه‌جانبه و سریع و ورود به بازارهای جهانی یا تمرکز روی جذب حداکثری مخاطبان 

در سطح منابع انسانی این وضعیت یعنی بهبود شرایط معیشتی، افزایش جذب کارآموزان و حفظ نیروهای متوسط در کسب و کارها 

که اگر این روند بتواند طولانی‌مدت ادامه داشته‌باشد، می‌تواند به خروجی «کاهش نرخ مهاجرت» و احتمالا «معکوس شدن روند مهاجرت» بینجامد. 

سناریوهای شک و تردید 

اما در صورتی که وضعیت موجود در سطح خارجی تداوم یابد، و فروش نفت ایران به بازار جهانی حدود ۱ میلیون بشکه در روز باقی بماند، و در صورتی که همزمان در سطوح بالای تصمیم‌گیری، سیاست‌های انضباطی نه به صورت کامل که به صورت موضعی (مشابه وضع امروز) اتخاذ و اجرایی شوند، پایه پولی از ۲۰ تا ۴۰ درصد رشد خواهد کرد. 

این وضعیت به پنج حالت مختلف و پنج سناریوی محتمل می‌انجامد که وضعیت رفاه و کسب و کارها را با شک و تردید روبرو می‌سازد. 

سناریوهای ناامیدکننده 

وضعیت اول – افزایش تورم به سطوح بالاتر از ۵۰ درصد و شتاب گرفتن نرخ ارز 

در این وضعیت ورشکستگی گسترده و مهاجرت نیروهای متخصص و نیز کار دلاری گرفتن نیروها به صورت فریلنسری محتمل‌تر از ماندن شرکت‌هاست.

وضعیت دوم – افزایش تورم به سطوح بالاتر از ۵۰ درصد و احتمال دلاریزه شدن برخی بازارها

در این وضعیت کم‌کم درآمد دلاری نیز برای گذران زندگی در ایران مزیت خود را از دست خواهد داد و افزایش قیمت‌ها به «دلار» سراغ اقتصاد ایران می‌آید. این یعنی چیزی فراتر از ورشکستگی کسب و کارها و خروج متخصصان و سرمایه از آن‌ها.

وضعیت سوم – بدترین سناریوی محتمل که از دست رفتن کارکردهای ریال در «همه بخش‌های اقتصاد» باشد که دیگر «هیچ» امیدی به کمر راست کردن اقتصاد ایران بعد از دهه‌ها هم وجود نخواهد داشت. 

وضعیت کسب و کارهای دیجیتال 

کسب و کارهای دیجیتال اما به کدام سمت می‌روند؟ 

تقریبا در دو دهه اخیر، کسب و کارهای دیجیتال دو روند مشخص را از سر گذرانیده‌اند و اکنون وارد روند سوم می‌شوند. 

• ناشناختگی، تازگی، بازار کشف نشده و فرصت‌های بی‌شمار در بازار بی‌رقیب (اقیانوس آبی)
• شناخته‌شدن، رسمیت یافتن، مخالفت دیدن، ورود رگولاتوری، فرصت‌های کمتر در بازار با رقبای جدی (در بخش‌هایی نظیر سرویس‌های دلیوری، غذا، سلامت، بیمه، حمل و نقل و …)

در حالت اول و دوم کسب و کارها می‌توانستند با جذب سرمایه و رشد سریع، به پایداری و ماندگاری و تبدیل به سازمان برسند. 

تصویر از اکانت لینکدین «نیما قاضی» برداشته شده‌است. 

تنها یک تفاوت عمیق برای ساخته‌شدن اکوسیستم با تمام اکوسیستم‌های دیجیتال دنیا وجود داشت و آن وجه «سرمایه‌گذاری خطرپذیر» به ابعاد و گستردگی اکوسیستم‌های دیجیتال دیگر بوده‌است. 

به هر حال آن زمان می‌شد با «آزمون و خطا» به سمت پیدا کردن فرصت‌ها و یافتن روش رشد و توسعه و ماندگاری گشت. 

خیل استارتاپ‌های شکست خورده و عدم تطابق «محصول – بازار» حاصل همین آزمون و خطاهاست و با ادبیات نسیم طالب «سیستم‌های طبیعی با شکست خوردن می‌آموزند و بهتر می‌شوند.» (Via Negativa) 

در دنیای محتوا، یکی از جدی‌ترین تحولات در حال رخدادن است و آن ظهور و شتاب گرفتن دنیای هوش مصنوعی در این حوزه است. 

هر چند این اتفاق جزو مواردی است که مدت‌هاست منتظر آن بودیم، اما بی‌توجهی به آن و اصرار روی مدل‌های کسب و کاری گذشته (نظیر پلتفرم‌های تولید/خلق محتوا) یا نرفتن به سمت اتوماسیون هم‌چنان کشنده است. 

حالت اول می‌تواند به سمت کاهش کار کارشناسان محتوا و تقلیل کارشان به «ادیتور محتوای ماشین» منجر شود که با توجه به وضعیت اقتصادی و سناریو‌هایی که شرح دادم، تغییر شغل و رفتن به سایر فیلدهای دنیای دیجیتال (مهاجرت کاری) یا تغییر جغرافیای زندگی (مهاجرت همه‌جانبه) از نتایج و خروجی‌های آن خواهد بود. 

حالت دوم می‌تواند به سمت افزایش رونق بازار آموزش مهارت‌های منحصر کننده نظیر نوشتن به لحن و زبان انسان و نیز رونق گرفتن ترفیع کارشناسان محتوا به «نویسندگان»، «کپی‌رایترها»، «خلاق‌نویس‌ها» و … شود. هم‌چنین این حالت باعث ظهور مدل‌های جدید کسب و کاری می‌شود که در آن AI می‌تواند جایگزین کار یدی و انسانی در بخش‌های «تکراری» آن شود. درست مانند اتفاقی که با ظهور ربات‌ها، در بخش‌های مختلف صنعت رخ داده‌است و وظایف ملال‌آور، خطرناک و تکراری به ماشین‌های غیر هوشمند سپرده شده‌اند. 

چه باید کرد؟

اما برسیم به بخش نهایی این گزارش و هم‌چنین صحبت از این که در این بازی بزرگ که بیشتر سناریوها از سمت و سوی دیگری روانه می‌شوند، یک کسب و کار باید چه کارهایی انجام دهد تا «حداقل آسیب» را ببیند؟ (دقت کنید که آسیب ندیدن تقریبا در یک سناریو امکان دارد که خود آن سناریو هم جزو مواردی است که اقتصاددانان بزرگ کشور با شک و تردید به آن می‌نگرند.)

در این قسمت باز به برخی از راهکارهای اقتصاددانان، جامعه‌شناسان و امثالهم رجوع می‌کنم و بخشی از گفته‌ها و توضیحاتشان را با توضیح بیشتر می‌نویسم. 

اول – حفظ و تثبیت نقدینگی، انضباط مالی 

اولین راهکار این است که کسب و کار روی مفهوم «انضباط مالی» و پیشگیری کامل از ریخت و پاش هزینه کند. یعنی بودجه‌بندی دقیق، پایبندی به بودجه و استفاده از راهکارهایی که قبلا امتحان شده و جواب گرفته‌اند. 

برای پیشگیری از بدهکاری و از دست دادن ارزش پولی نیز، کسب و کارها ممکن است به سمت سرمایه‌گذاری روی «سپر تورمی» و کالاهایی بروند که ارزششان در برابر ریال حفظ می‌شود. 

دوم – توجه ویژه به منابع انسانی

آن‌چه باعث می‌شود افراد دور و بر شما بمانند، دیگر نمی‌تواند «اهرم‌های تشویقی مالی» باشد. سقوط ارزش ریال در برابر دلار و نیز حقوق حداقلی که کارکنان متخصص در همه‌جای دنیا دریافت می‌کنند، هرگز توسط کسب و کارها، حتی پولدارترین آن‌ها نیز قابل جبران نیست.

بنابراین لازم است مدیران بیش از پیش روی فاکتورهایی که باعث ایجاد «انرژی احساسی» می‌شوند سرمایه‌گذاری کنند. این فاکتورها به نوعی «سرمایه فرهنگی ایرانیان» هستند و باعث می‌شوند «انرژی کارکنان برای ماندن کنار شما» در محیطی منحصر به فرد که برایشان ساخته‌اید حفظ شود و «کمتر» ریزش داشته‌باشند. 

این موارد در فرهنگ ایرانی شامل «نوروز، چهارشنبه سوری، شب یلدا» و امثالهم هستند. 

در حقیقت باید درون شرکت چیزهایی به کارکنانتان بدهید که در بیرون قابل دسترسی نیستند. مواردی نظیر «عدالت توزیعی، عدالت رویه‌ای، و نیز امنیت، آزادی، برابری، شنیده شدن، حس تقدیر و ارزشمندی، حس دیده‌شدن» 

این‌ها مواردی هستند که می‌توانند افراد را کنار شما نگه دارند. 

یادتان باشد که کارمندان شما به «موضع‌گیری‌های اجتماعی» شما در برابر پیشامدهای اجتماعی بسیار حساس‌ هستند و اگر چه به شما نمی‌گویند، اما زیر «رادار» آن‌ها هستید. 

جریان «شنیدن از کارمندان» به صورت منظم را فراموش نکنید. آن‌ها چیزهایی می‌بینند که شما ممکن است هرگز نتوانید ببینید. 

سوم – پادشکنندگی 

داشتن دید «بدبینی» به کسب و کار و باز خلق فرآیندها و رویه‌ها و توجه به «موتور خلق پول» سازمان ضرورت دارد. 

ضروری است که روی آموزش خودتان و نیز آمادگی روانی برای مقابله با بحران به صورت جدی سرمایه‌گذاری کنید. 

ضروری است که دایره آشنایان و افراد قابل اعتمادتان را که در موارد بحرانی بتوانید به آن‌ها مراجعه کنید را بازبینی و تثبیت کنید. 

ضروری است که برای هر یک ریال که در سازمان خرج می‌شود، توجیه داشته باشید. 

ضروری است که جریان ورود سرمایه و نیز جذب سرمایه بیش از حد نیاز، را جدی بگیرید. (برای این کار نیاز به مهارت‌های مذاکره، دانش مالی خوب و نیز صبر و حوصله بسیار زیاد) دارید. 

این تحلیل هم ممکن است به شما در دیدن آن‌چه نادیده است کمک کند.

ارغوان

این چه رازی است که هر بار بهار

با عزای دل ما می‌آید

و زمین از خون پرستوها رنگین است؟

دامن صبح بگیر

و از سواران خرامنده خورشید بپرس

کی بر این دره غم می‌گذرند؟